خواص خاکشیر در طب سنتی
خاکشی یا خاکشیر گیاهی است که به صورت خودرو در باغ‌ها و صحراها می‌روید و دارای برگ‌هایی با بریدگی زیاد و گل‌های زرد روشن از تیره شب‌بو است. گیاه خاکشی در اکثر نقاط ایران رویش دارد. خاکشی بومی اروپا و نواحی معتدل و قاره آسیا، از جمله ایران، عراق، پاکستان، افغانستان، چین، هند و شمال آفریقا مانند مصر، مراکش و الجزیره است.
خاکشیر از نظر تنوع دو نوع دارد که یکی تلخ با دانه‌های ریز و رنگ مایل به سرخی است و گونه دیگر شیرین است و دانه‌های آن بزرگ‌تر بوده و رنگش سرخ تیره می باشد؛ هر دو نوع در اغلب نواحی ایران مخصوصا دامنه‌های البرز و در بیابان‌ها رشد می کنند.
خاکشی از قدیم به عنوان اشتهاآور، مقوی معده، ضد تب، ملین و در مشکلات سوء هاضمه مورد استفاده بوده است. همچنین در زمان باستان جهت درمان اسهال خونی مورد استفاده بوده و توسط متخصصان گیاهان دارویی به عنوان «عقل جراحان» نامیده می شده است.
مهمترین ترکیبات خاکشیر شامل گلوکز اینولات ها بوده و ترکیبات دیگری نظیر اسیدهای چرب پالمتیک، لینولنیک، لینولئیک و استئاریک دارد. املاح موجود در دانه شامل گوگرد، کلر، فسفر، آهن، پتاسیم، کلسیم، سدیم، منیزیم است و دانه حاوی پروتئین، صمغ، موسیلاژ، چربی و ترکیبات نیتروژن دار است.
اثرات مهم خاکشیردر طب سنتی از دانه های خاکشی به عنوان درمان اسهال، ادرارآور، تب بر، رفع التهاب کلیه، دفع کرم و درمان آب آوردن انساج به صورت جوشانده استفاده می شده است. از قدیم در ایران خاکشی را با آب سرد مخلوط و به عنوان ملین و خنکی مصرف می نموده اند.
خاکشیر جزء آن دسته از خوراکی هایی است که خوردن آن باعث از بین رفتن عطش و تشنگی می شود ولی جدای از این ها خاکشیر درمان مناسبی برای مشکلات دختران لاغر است چرا که اشتها می آورد و معده را تقویت می کند.
رفع فشار خون بالا
یکی دیگر از خواص معجزه‌آسای دانه‌های خاکشیر، کنترل و تسکین فشارخون است. اگر به فشارخون مبتلا هستید و در حال حاضر داروهای کنترل‌کننده فشارخون مصرف می‌کنید، می‌توانید از این شیوه برای اثربخشی بیشتر استفاده کنید. برای این منظور کافی است یک لیوان خاکشیر را به‌خوبی بکوبید و آن را به‌صورت پودری نرم درآورید، سپس در ظرفی ریخته و به مرور به آن آب اضافه کنید تا خمیری یک دست به دست آید. می‌توانید در هفته یک‌بار این مرهم را روی پاهایتان بمالید و شب تا صبح با آن بخوابید. این مرهم به شما کمک می‌کند تا بهتر بتوانید فشارخون خود را کنترل کنید.
درمان آکنه صورت
مخلوط ۲ قاشق غذاخوری خاکشیر با عرق شاه‌تره، عرق کاسنی و عرق بیدمشک ترکیب خوبی برای درمان جوش‌های صورت است. برای استفاده از این مخلوط کافی است یک استکان از هر یک از عرق‌های گیاهی شاه‌تره، بیدمشک و کاسنی را با هم مخلوط کرده و آن را با ۲ قاشق غذاخوری خاکشیر ترکیب کنید. نوشیدن این ترکیب علاوه بر آن‌که جوش‌های صورت را درمان می‌کند برای افرادی که دچار گرفتگی صدا هستند نیز موثر است. مدت درمان با این نسخه دست کم ۳ هفته است و پس از این مدت نتایج بهبود به مرور در چهره بیمار نمایان می‌شود.
بهبود لک‌ها با خاکشیر
برای از بین بردن لک‌های پوست به‌ویژه صورت یکی از بهترین روش‌ها، نوشیدن خاکشیر و ترنجبین است. افرادی که از این ترکیب به‌صورت روزانه و مستمر به‌مدت ۳ هفته استفاده کنند بعد از مدتی با روشنی پوست و از بین رفتن لک‌های صورت و پوست‌شان روبه‌رو می‌شوند. برای تهیه این ترکیب نیز لازم است ترنجبین را ۵ ساعت در آب بخیسانید و صاف شده آن را با ۲ قاشق خاکشیر مخلوط کرده و میل کنید.
رفع یبوست‌های شدید
افراد برای درمان یبوست خود، می‌توانند صبح‌ها دو قاشق غذاخوری تخم خاکشیر را همراه با یک لیوان آب گرم و یک قاشق عسل یا نبات مخلوط کرده و با معده‌ی خالی مصرف کنند.
اسهال را درمان کنید
ابتلا به اسهال در فصل تابستان یکی از اختلالاتی است که در کودکان بسیار شایع است. درمانگران طب سنتی ایران برای درمان این مشکل، دارویی را تجویز می‌کنند که در تمامی خانه‌ها امکان تهیه و مصرف آن وجود دارد. برای تهیه این دارو کافی است خاکشیر را بو داده و آن را با آب و عسل مخلوط کنید و به بیمار بدهید. این ترکیب را متناسب با سن بیمار، هر ۲ ساعت یک بار برای او تجویز می‌کنند. میزان مصرف این مخلوط از یک قاشق غذاخوری تا یک سوم استکان برای خردسالان تجویز شده است.
رفع سنگ کلیه با خاکشیر
درمانگران، مصرف مخلوطی از خاکشیر و ترنجبین برای درمان سنگ کلیه در افرادی که به این بیماری مبتلا هستند یا کلیه آن‌ها استعداد سنگ‌سازی را دارد، توصیه می‌کنند. برای تهیه این نسخه خانگی کافی است ۳ قاشق غذاخوری ترنجبین را در یک لیوان آب به‌مدت ۵ ساعت خیسانده و پس از این مدت آن را صاف کنید. سپس ترنجبین صاف کرده را با ۲ قاشق غذاخوری مخلوط کرده و آن را میل کنید. نوشیدن این مخلوط به‌صورت روزانه به دفع سنگ کلیه کمک می‌کند. علاوه بر این افرادی که دچار بوی بد دهان به‌دلیل عفونت و مشکلات بلغمی هستند نیز می‌توانند از این نسخه استفاده کنند.
جلوگیری از گرمازدگی
با بیان این‌که شربت خاکشیر برای رفع کم‌آبی بدن و جلوگیری از گرمازدگی در فصل تابستان می‌تواند بسیار راهگشا باشد، اظهار کرد: خاکشیر و تخم شربتی می‌تواند سه برابر اندازه‌ی خود آب را جذب کرده و در دستگاه گوارش آزاد کند، این نوشیدنی فشار و قند خون را افزایش نمی‌دهد ولی بیماران دیابتی آن را بدون شکر باید مصرف کنند.
بیماران کلیوی و افرادی که نارسایی قلبی دارند و با محدودیت مصرف آب مواجه هستند نباید از این نوشیدنی مصرف کنند و همچنین خاکشیر برای افرادی که اسهال دارند هم توصیه نمی‌شود.
تخم خاکشیر باید پیش از تبدیل به شربت، دو تا سه بار شسته شود تا آلودگی آن به طور کامل برطرف شده و برای مدتی هم باید در آب باقی بماند تا آب لازم را به خود جذب کند.
خاکشیر اگر صبح به صورت ناشتا همراه آب ولرم مصرف شود از یبوست، که یکی از مشکلت شایع است، پیشگیری می‌کند.
نکات قابل توجه
دانه های خاکشی باید در ظروف سربسته، دور از نور، حرارت و رطوبت نگهداری شوند.
گاهی دانه های گیاهان خانواده خاکشی که مشابه با آن می باشند به اشتباه توسط مردم مورد استفاده قرار می گیرند، لذا باید به رنگ، اندازه و شکل دانه ها دقت کافی نمود.
خاکشیر را می توان با آب سرد چندین ساعت خیسانده و میل شود ویا به صورت جوشانده (به مدت ۱۰ دقیقه با آب بجوشانید و پس از سرد شدن) میل شود.
باید توجه داشت که شکل مصرف خاکشیر در اثرات دارویی آن دخالت دارد مثلاً خاکشیر مخلوط با آب سرد خاصیت ملین (ضد یبوست) و خاکشیر به صورت جوشانده دارای خاصیت ضد اسهال است. تخم خاکشیر ریز، کمی دراز و معمولاً به دو رنگ وجود دارد یکی قرمز دارای طعم کمی تلخ است و دیگری به رنگ قرمز تیره است.